Op vrijdag 4 november 2011 11:40 schreef Pumatje het volgende:
over de JSF heeft iemand op een ander forum hele mooie opsomming gemaakt.
Zal hem eens kopieren.
Reden Nederland deelname aan het JSF project
De belangrijkste reden, waarschijnlijke enige reden, om deel te nemen aan het JSF project was
dat Fokker over de kop was gegaan en men de divisies wilde redden die nog te redden waren.
Fokker verkocht goed, ook de Fokker 50/60 werd goed verkocht (±260 stuks), maar het bedrijf
kon het niet meer redden toen er wereldwijd een slachting ontstond in de vliegtuigindustrie.
Ook in de US gingen destijds zelfstandige bedrijven ten onder
De regering wilde de luchtvaartindustrie redden. Dat de Luchtmacht een grote voorstander was,
was meegenomen, maar feitelijk bijzaak en secundair.
Ook de vakbonden waren (en zijn) eensgezind in de keuze voor deelnemen aan het JSF project.
Alsnog deelnemen aan het Typhoon project was geen optie. De Britten en de Duitsers zouden
de opgebouwde kennisindustrie de nek omdraaien en er zou hooguit slechts marginaal misschien
nog enige vliegtuigindustrie overblijven.
Op voorhand was duidelijk dat als men zich op Europa zou richten de ondergang van de
Nederlandse vliegtuigindustrie zondermeer verzekerd zou zijn.
De laatste hoop was gericht op de Amerikanen om te redden wat er nog te redden viel.
Levelpartner(s) bij aankoop (Nederland)
o Er bestond geen mogelijkheid, vooraf deelname, inzicht te verkrijgen wat level 1 of level 3 inhield
Men had slechts twee keuzes: Het aanbod als levelpartner 2 accepteren of niet. Take it, or leave it!
- Slechts 1 land kon deelnemen als level 1 partner (10% kosten ontwikkelingsgeld)
- Max. twee landen als level 2 partner (Elk 5% kosten ontwikkelingsgeld)
o Onduidelijk is wat de beweegredenen van de US zijn geweest het ene land wel -/en het andere
land niet uit te nodigen als level partner 2 of 3?
Men kon zichzelf niet aanbieden als levelpartner, men werd uitgenodigd om toe te treden tot het JSF project
Alleen betrouwbare landen zoals Australie, Japan en Nato leden kwamen hiervoor in aanmerking
Israel was een vraagteken gezien het doorsluizen van kennis aan andere landen
o Mogelijk heeft een (destijds bewuste) keuze voor de Apache en Chinook eraan meegeholpen?
Er wordt weinig ruchtbaarheid aan gegeven. Nadien is er een flinke industrie ontstaan in Nederland
welke mee produceert aan Apaches en Chinooks
Of mogelijk de teloorgang van Fokker meegespeeld, wat er nog van over was evt. loswrikken, vookomen
van samengaan met de Eurpese vliegtuigtuig industrie?
(Fairchild had o.a. een licentie om Fokkervliegtuigen in de USA te produceren)
o Wat de verschillen zijn tussen level 2 en 3 partners is vrij weinig over bekend
Er is nauwelijks informatie over te vinden
o Als levelpartner 1, kon -/en mocht alleen de UK deelnemen
(Nauwste bondgenoot van de US, historische banden, politiek en militaire redenen, plus Engelstalig)
o Tegenstrijdig is de deelname van de UK en Italië; Men neemt deel aan twee projecten
welke concurrenten van elkaar zijn
o Enige tijd heeft het ernaar uitgezien dat ook Duitsland mogelijk deel zou nemen (200 F35’s?)
Er ontstonden fikse meningsverschillen en ging uiteindelijk niet door
Geïnvesteerd door Nederland tot dusver in het F35 project
o fl. 10 miljoen: Definitiefase (€4,53 miljoen)
o fl. 200 miljoen: Steun aan de industrie om zich te positioneren (€90,75 miljoen)
o €855 miljoen: Ontwikkelingsfase
o €355 miljoen: Productie fase
o €270 miljoen: IOT&E fase
Totaal geïnvesteerd: €1.575,28 miljoen = US $2.188,69 (koers: 22 okt. 2011)
Aanvankelijk vroeg de US $1,1 á $1,2 miljard voor deelname als level 2 partner aan de ontwikkelingsfase.
Nederland onderhandelde dit tot $800 miljoen = €855 miljoen (destijds)
Inflatie gecorrigeerd: geschat budget fl. 10 miljard (Vooraf deelname: ±1999/2000)
- 2000: ±fl.10 miljard
- 2010: fl. 12,21 miljard = €5,54 miljard (inflatie correctie)
Geschat budget en aantal toestellen (vooraf deelname ±1999/2000)
- Beoogd aantal toestellen: 117, maar gezien het budget niet mogelijk en werd “indien mogelijk”, 85 stuks
- Benodigd geschatte budget: fl. 10 miljard = fl. 117 miljoen per F35
- Inflatie gecorrigeerd werd de prijs per F35: Fl. 117,64 in ±2000. Destijds berekend op
vergelijkbaar in 2010: €64,85 miljoen per F35
(fl.117 miljoen in het jaar 2000 heeft een "koopkracht" van fl. 142,91 miljoen (€ 64.85 miljoen
in het jaar 2010)
De toen geschatte “all in” prijs door de regering is in werkelijkheid dus gestegen naar
o 2000: In Euro’s > €64,85 miljoen naar (voorlopig) €89,41 miljoen per F35 (all in)
o 2011: In dollars > US $90,1 miljoen > US$124,22 miljoen
* Koers berekend 2010 in 2011 dollars (okt.)
De toen geschatte prijs is dus hoger dan men veelal mee schermt als men over de toegenomen prijs van de F35 debatteert.
De geschatte prijs destijds benadert dus meer de werkelijkheid dan men nu veelal doet voorkomen.
Kale prijs van de F35
Momenteel wordt de prijs van de huidige F35 door defensie en economische zaken geschat
op: ±€59 miljoen per F35 (Midkoers: $0,83)
Zolang er nog geen duidelijkheid is of men de prijs inderdaad op $60 miljoen weet te brengen,
houdt men, momenteel, rekening met een gemiddelde kale prijs van ±€59 miljoen per stuk ( 85 stuks), bij een
midrate dollar koers van $0,83.
Voorlopige “gemiddelde” prijs per F35 (Inbegrepen: extra kosten)
Bij een budget van €7,6 miljard (85 stuks) of €6,2 miljard (68 stuks):
Voorlopig gemiddelde prijs per F35: €89,41 miljoen per stuk (all in, midkoers:$0,83)
Om zicht te hebben hoe het prijsverloop is van de F35 wordt altijd een standaard aantal
van 85 F35’s gebruikt, plus een vaste dollar midkoers (€1 = $0,83)
Het uiteindelijk te betalen bedrag voor een F35 kan dus hoger of lager uitvallen dan
de vermelde bedragen in Euro’s.
Bij aankoop van de tweede F35 afgelopen jaar leverde dit een significant lager
te betalen bedrag op dan het berekende bedrag in dollars/midkoers.
Order 2e F35, 2011: F35 block 4
o F35: $111,59 miljoen
o Bijkomende middelen: $4,48 miljoen
o Motor F135: $14,95 miljoen
o Initiële reserve delen: $4,81 miljoen
Totaal: F35 + F135 motor: $126,54 miljoen
Inclusief reserveonderdelen: $135,83 miljoen
Quote min. van defensie: Ten behoeve van Nederland is in het contract van de Amerikaanse overheid
met Lockheed Martin een F-35 toestel (Conventional Take-off and Landing, CTOL-versie) opgenomen
voor $ 111.597.711 en bijkomende middelen voor $ 4.485.076.
In het contract met Pratt & Whitney is voor Nederland een motor opgenomen voor $ 14.995.231 en
initiële reservedelen voor $ 4.816.314. Deze bedragen zijn in lopende prijzen.
* De kosten van de aanschaf van de twee test, eerste F35’s wordt gecalculeerd binnen
het totale budget als gemiddelde (all in) prijs van de aan te schaffen F35
De aanschaf van het tweede toestel viel lager uit dan de eerste bestelde F35
Globaal berekende extra kosten “bovenop” de kale aanschafprijs van een F35
Alleen de ontwikkelingskosten, productie kosten en BTW van de F35 zijn weergegeven
De ontwikkelingskosten en productiekosten van de motor staan los van de F35
Bij aankoop van een jet dient de motor, los van de fabrikant van een jet,
bij een motorproducent gekocht te worden
Nederland is in de ontwikkeling van beide motoren (F135 en F136) gestapt
Nederland zou het meeste profijt gehad hebben als de F136 was gekozen.
Achteraf is deelname aan beide projecten een goede keuze geweest
Als de plannen, samen met Italië (en Noorwegen) doorgaan, gebeurt het onderhoud
van alle motoren van de F35 voor Europa in Nederland
Men gaat ervan uit dat het zich meer richten op onderhoud, maintenance valley, in een
tijdsbestek van +40 jaar meer economisch voordeel op kan leveren dan alleen
aandeel in productiewerk.
Hiermee heeft men een vast segment in handen, terwijl bij hoofdzakelijk productiewerk
de spoeling dunner wordt naarmate meer klanten zich aandienen en mee concurreren in
productie aandeel
Ontwikkelingsgeld F35:
- In dollars:koers: 22 okt. 2011
- $800 miljoen = €855 miljoen (Equivalent destijds)
A. 85 stuks:
- $800 miljoen > $9,4 miljoen per F35
- €855 miljoen > €10,05 miljoen per F35
B. 50 stuks:
- $800 miljoen > $16 miljoen per F35
- €855 miljoen > €17.1 miljoen per F35 =$23,55 miljoen per F35
Productiekosten F35: €355 miljoen
A. 85 stuks: €355 miljoen > €4,17 miljoen per F35
B. 50 stuks: €355 miljoen > €7,1 miljoen per F35
Totaal: Ontwikkelingsgeld + Productiekosten F35
A. 85 stuks: €10,05 + €4,17 = €14,22 = $19,59 miljoen per F35
B. 50 stuks: €17,1 + €7,1 = €24,2 miljoen = $33,34 miljoen per F35
Military Sales: 3 á 4%
Niet van toepassing voor levelpartners JSF
BTW: €970 miljoen bij 85 stuks
- BTW (85 stuks): €970 miljoen > €11,41 miljoen per stuk
- BTW (50 stuks): €570,50 miljoen (50x€11,41) > €11,41 miljoen per stuk
- Invoerrechten
- Vennootschapsbelasting
- Inkomsten belasting
- Overige te betalen niet bekende kosten, belastingen
Budget en werkelijke kosten F35 (Bij 85 stuks)
- Door defensie te betalen: €7.6 miljard (85 stuks)
- Terug in de schatkist: €970 miljoen BTW (85 stuks)
- Overige kosten terug in de schatkist: invoerrechten, vennootschapsbelasting + overige belastingen
In werkelijkheid betaalt de staat dus minimaal €1 á €1.5 miljard minder aan de aanschaf van een F35
€7,6 miljard komt, voor de schatkist, in werkelijkheid uit op: €6,1 á €6,6 miljard
Berekening extra kosten per F35 "bovenop" de aankoopprijs
(Aan de hand van Ingelegd deel ontwikkelingsgeld, productiekosten en etc.)
Totaal "extra: kosten per F35 (Bij 85 stuks):
o Ontwikkelingsgeld: €10,05 miljoen
o Productiekosten: €4,17 miljoen
o BTW: €11,41 miljoen
o Military Sales (3 á 4%): Geen (Levelpartners zijn vrijgesteld van Military Sales)
o Invoerrechten: ?
o Vennootschapsbelasting:?
o Inkomstenbelasting ?
o Overige te betalen niet bekende kosten, belastingen ?
Totaal: +€25,63 miljoen per F35
Totaal extra kosten per F35 (Bij 50 stuks):
o Ontwikkelingsgeld: €17,41 miljoen
o Productiekosten: €7,1 miljoen
o BTW: €11,41 miljoen
o Military Sales (3 á 4%): Geen (Levelpartners zijn vrijgesteld van Military Sales)
o Invoerrechten: ?
o Vennootschapsbelasting:?
o Inkomstenbelasting ?
o Overige te betalen niet bekende kosten, belastingen ?
Totaal: +€35,92 miljoen per F35
Extra kosten level partners en niet levelpartners
- Behalve het ingelegde aandeel, betaalt Nederland geen extra ontwikkelingskosten
(en productiekosten), bovenop de hoger geworden ontwikkelingskosten van de F35
De US betaalt de later hoger geworden ontwikkelingskosten
- Niet levelpartners betalen tevens ook ontwikkelingskosten welke door de Amerikanen zijn
opgebracht, nadat de ontwikkelingskosten hoger werden
- Te betalen ontwikkelingskosten, door niet levelpartners, hangt sterk af van het aantal
te bestellen toestellen, evenals de te betalen productiekosten
- Niet levelpartners betalen tevens een percentage Military Sales, level partners zijn
daarvan vrijgesteld
- Daarentegen kunnen niet levelpartners scherpe onderhandelingen voeren, men zit niet
vast aan de gezamenlijke verplichtingen en kosten van levelpartners.
De voordelen daarvan kunnen bij aankoop van de plank een gunstig voordeel opleveren
- Niet levelpartners kunnen gebruik maken van het US Military Sales programma met
significante voordelen
- Twee landen, Israel en Japan, zijn gelieerd aan het ontwikkelingsprogramma en hebben
een bedrag bij de start van het programma betaald om o.a. gedeeltelijk geïnformeerd te worden
Of er alsnog mogelijkheden zijn voor België om op deze basis deel te kunnen nemen?
- Later bestellen levert tevens een lagere gemiddelde stuksprijs op, als wel een F35
waarvan een zeker aantal aanloop problemen inmiddels zijn opgelost en dus
een financieel voordeel betekent
Verschillen in geschatte kosten F35 per land
Berekeningen over de geschatte prijs van een F35 kunnen per land aanmerkelijk verschillen.
Enerzijds daar de situatie aanmerkelijk anders kan zijn: Belastingen, lonen, kosten brandstof en etc
Anderzijds daar er kosten in opgenomen worden welke het ene land wel berekend en andere land
niet meeberekend.
Canada bijv. calculeert tevens de aanschaf van de bewapening erin mee
De aanschaf van de Amraam C (voor de Hornet) wordt gezien als kosten voor de F35
Evenals de aanschaf van Small Diameter bombs, afreminstallaties en etc.
Nederland ziet deze kosten als kosten die men hoe dan ook moet maken, onafhankelijk van
het aan te schaffen type en is tevens nodig voor de F16.
Ook de boordcanon munitie wordt in Canada, in tegenstelling tot in Nederland, als F35
project gezien.
In Nederland ziet men dit anders. Koopt men een jachtgeweer wordt de munitie ook apart
gekocht en geen hoeveelheid erbij berekend over een flink aantal jaren als de gemiddelde totale
prijs van een jachtgeweer
Mobiele afreminstallaties moeten in Nederland vervangen worden en dienen tevens op de
zwaardere F35 afgestemd te zijn, als wel afgestemd te zijn op andere, zwaardere
typen van Nato partners en vallen in Nederland niet onder het F35 project
Hoewel men in het achterhoofd houdt dat er mogelijk minder nodig zijn als een remparachute
wordt overwogen. Dan wel, als een standaard op toekomstige blocken, ofwel zelf aan te schaffen
(Laatst bekende geschatte prijs remparachute: ±$60.000 per F35)
Aanschaf van nieuwe weapon loaders zijn in Nederland bedoeld voor zowel de F16,als wel
de F35 en valt niet onder het budget vervanging F16
De gemiddelde aanschafprijs van een F35 kan hierdoor dus sterk verschillen, vergelijkingen
per land, evt. ingeval België versus Nederland, zijn dus uiterst relatief.
Kosten per vlieguur
Slechts weinig landen hanteren een prijs welke de kosten per vlieguur van een jet werkelijk
weergeeft
België en Nederland zijn uitzonderingen en geven een beeld dat de werkelijkheid het meest
lijkt te benaderen. Beide landen hanteren hetzelfde bedrag aan kosten per vlieguur van
een F16: €20.000 per vlieguur
De opgegeven kosten per vlieguur van bijv. een Saab Gripen NG zijn daarmee vergeleken
dermate extreem laag dat men $3000 á $4000 niet serieus kan nemen
Toekomstige update kosten
o Als leverpartner draagt Nederland 2% bij aan ontwikkelingskosten van toekomstige updates
F35 van de levelpartners.
(Gedurende het EPAF project F16 betaalde de US ±50% van de update kosten)
o Onduidelijk is hoe dit geregeld is wat betreft niet level partners en of men toe kan treden op dat vlak
met de levelpartners?
F35: IOT&E fase
- Deelname IOT&E: €270 miljoen
- In dit budget zit inbegrepen, de aanschaf van twee F35’s (aanvankelijk was de bedoeling 3 stuks)
- Minimaal was verplicht de aanschaf van twee F35’s om deel te mogen nemen
De hoofdreden om de IOT&E fase deel te nemen:
- Van een eigen Nederlandse IOT&E versie werden de kosten geschat op €200 miljoen
- Een zelfde kwaliteit IOT&E op eigen kracht zou men de mogelijkheden niet voor hebben
- Een extra voordeel is dat men een goed inzicht heeft verkregen in de F35, voordat men
overgaat tot het plaatsen van bestellingen. Dit kan een flink voordeel zijn tijdens de
onderhandelingen bij aankoop van de F35
- Bij invoering heeft men inzicht in logistiek, onderhoud, tactische mogelijkheden en zijn een deel
van piloten en onderhoudspersoneel getraind en thuis op de F35
- Men heeft een flink aantal jaren expertise opgedaan wat betreft de tactische mogelijkheden
van de F35
- Een eigen IOT&E fase zou min. twee jaar duren nadat de eerste F35 zijn ingevoerd
- Daar men de IOT&E fase achter de rug heeft, wordt verwacht dat een eenheid van 8 F35’s
binnen een jaar volledig operationeel kan zijn en volledig inpasbaar is binnen een US en-/of
UK coalitie
- Men profiteert in een vroeg stadium van de hoogwaardige kennis van de Amerikanen en de Britten
- Een nadeel vormt het feit dat opgedane kennis niet gedeeld mag worden met een partner
Met name gezien België, als goede partner, is dit een handicap mocht België besluiten tot
aankoop van de F35
Het wiel (Belgische IOT&E fase) zal, na introductie, door België grotendeels zelf uitgevonden
moeten worden. De US verbiedt Nederland het uitwisselen van informatie.
- In Noorwegen en in Nederland zijn er voorbereidingen en benodigde aanpassingen
voor de komst van de F35 inmiddels in werking gezet.
Uit een Belgisch Kamerverslag blijkt dat men daar buiten gehouden wordt
Prijsverloop bij de aanschaf van de F16
Vaak wordt vergeten hoe het prijsverloop is en -/was in vergelijking met de F16
De F16 was aanvankelijk een vrij eenvoudig toestel met relatief weinig middelen aan boord,
maar ook hier zag men een gestaag zakkende prijs, nadat het toestel in serieproductie was gegaan.
Ter vergelijking met de F35: $220 miljoen, inmiddels gehalveerd naar het bovenstaande bedrag
(Aankoop 2e F35 block 4, pre-productie machine / Nederland)
o Voor de eerste serie van 102 F-16’s was een «not-to-exceed»-prijs van $ 6,09
miljoen overeen gekomen (prijspeil 1975)
o Uiteindelijk was de gemiddeldeprijs van de eerste serie $ 5,819 miljoen
(prijspeil 1975; Kamerstuk 1998–1999, 26 253 nr. 1)
o De gemiddelde prijs van de 111 later bestelde F-16’s bedraagt $ 3,45 miljoen
(prijspeil 1975; Kamerstuk 1986–1987, 19 700 hfst X nr. 53).
De prijs van een F4 Phantom in 1970: $2,4 miljoen
Inmiddels bedraagt de prijs van een Advanced F16 (block60): ±$90 miljoen per F16
Prijs F35
De prijs lijkt in eerste instantie hoog te zijn
Daarentegen speelt ook inflatie hierbij een flinke rol
Een geschatte prijs in 2000/2002 wordt een beduidend andere prijs dan een inflatie
prijs in 2011
Met name als men de prijs tevens relateert naar de sterk gestegen lonen en de huizenprijzen:
- Een hoekhuis in 1985 (fl. 160.000) bracht in 2003 €240.000 op. In 2008 een waarde van €270.000 (fl.595.000)
- Een loon van fl. 1200 á fl. 1300 in 1997/1998 steeg naar nu €1300 á €1400 (fl.2864 á fl.3085)
Vergeten wordt vaak dat bij de prijs van een F35 een aantal zaken, zoals bijv. pods,
inbegrepen zijn, welke bij andere typen jets extra aangeschaft dienen te worden
Dit maakt een ander type jet een stuk duurder dan de ogenschijnlijke aanschafprijs
Het vliegtuig is daarnaast geschikt voor SEAD missies (vereiste waar het toestel in het
Nederlandse eisenpakket aan moest kunnen voldoen)
Extra pods
Bij de prijs van een F35 inbegrepen en ingebouwd in het toestel, maar dient als extra pods,
bij een ander type jet, bij de totaalprijs berekend te worden:
Ingebouwd, i.p.v. met behulp van extra pods heeft tevens een aanmerkelijk voordeel in de
vliegprestaties, als wel in de kosten van het brandstof gebruik.
Kosten extra pods:
o Lantirn (Unit cost 1999):
A. Navigation Pod: $1.38 million per stuk
B. Targeting Pod: $3.2 million per stuk
* Upgrade Lantirn Pods (Denemarken):$1,5 miljoen per set
o LITENING AT Targeting-Surveillance Pod: $2 miljoen per stuk
o Een vervanger van de ALQ 131 pod: $3,5 miljoen per stuk
o RAFAEL REECELITE Pod: $6.6 miljoen per stuk
o GEC Marconi Atlantic Navigation Pod: $1,5 miljoen per stuk
(Nederland: overall cost of procurement, 60 stuks > Destijds $90 miljoen)
In de huidige F16 MLU is nauwelijks plaats meer om verdere updates aan te kunnen brengen.
Momenteel denkt men erover na dit te kunnen ondervangen door een extra pod aan te brengen
bij evt. de romp/neus sectie.
Bij de Saab Gripen NG werd dit als een fiks nadeel gezien. Er is, mee o.a. vanwege
de vergrote brandstof tank, weinig ruimte meer over voor toekomstige updates
Vliegprestaties bij gebruik van een externe tank (pods)
Hoeveel het kan schelen als er onder een vliegtuig bijv. een center line brandstof tank wordt
gehangen wordt laten de prestaties van een F16 zien: de vlieglimiet zakt in dat geval
van 9G naar 7 G
Aangezien een F16 nooit zonder extra tanks zal vliegen (missie), is 9 G trekken meer
voor demonstraties en evt. training bedoeld dan de werkelijkheid
Max. G trekken is dus relatief, evenals het mach getal. De meest Amerikaanse F15 piloten
hebben zelden meer dan mach 1.3 gevlogen.
Men kan aanvoeren de tank(s) te droppen, maar gebeurt in de praktijk alleen in een
absolute noodsituatie. De kans dat men in dat geval zonder brandstof komt is te groot.
Geen enkel land heeft voldoende extra brandstof tanks om dit veelvuldig te kunnen doen.
(De US houdt een groot aantal - stokoude - tanks in reserve, maar een flink deel daarvan is
inmiddels afgekeurd)
De snelheid moet bovendien ver terug gebracht worden om dit veilig te kunnen doen.
Vervolgens is de naverbrander nodig om weer op snelheid te kunnen komen, als wel nodig
tijdens het luchtgevecht.
Gemiddeld wordt gerekend met 50% brandstof aan boord tijdens een luchtgevecht
Bij een F15 en F18 zijn de tanks, met veelvuldig gebruik van de naverbrander, binnen 10 min.
geheel leeg (De F16 heeft een kleinere interne brandstofvoorraad en zal eerder leeg zijn dan
bij een F15 of F18)
